Cytrynian sodu (E331) to organiczny związek chemiczny – sól sodowa kwasu cytrynowego. Powstaje w wyniku różnych reakcji chemicznych, ale najczęstszą jest synteza kwasu cytrynowego z wodorotlenkiem sodu.
Sól pełni rolę konserwantu i emulgatora żywności, oznacza się ją symbolem E331. Jest wykorzystywana również w medycynie i przemyśle kosmetycznym, oraz wchodzi w skład suplementów dla sportowców. Zakres jego stosowania jest ogromny, a do tego cytrynian jest całkowicie bezpieczny – stosuje się go również w produktach dla dzieci.
Pod skrótem E331 kryją się trzy odmiany cytrynianu sodu:
- E331 (I) – cytrynian monosodowy,
- E331 (II) – cytrynian disodowy,
- E331 (III) – cytrynian trisodowy.
Wszystkie mają te same właściwości, ale najszersze zastosowanie ma cytrynian trisodowy.
Cytrynian sodu – najważniejsze informacje
- Cytrynian sodu (E331) jest organicznym związkiem chemicznym z grupy cytrynianów.
- Ma szerokie zastosowanie w przemyśle spożywczym i medycynie. Chroni krew przed krzepnięciem i powstawaniem skrzepów. Dzięki temu jest wykorzystywany do produkcji cewników do hemodializ.
- W produkcji żywności wykorzystuje się go jako konserwant, emulgator, regulator kwasowości oraz sekwestrant. Sekwestranty to substancje dodawane do produktów spożywczych w celu ograniczenia działań niepożądanych niektórych składników, które mogą negatywnie wpływać na jakość żywności. Emulgatory to z kolei substancje, które pozwalają więc na uzyskanie jednolitego roztworu dwóch cieczy. Bez ich obecności składniki nie połączą się.
- Przemysł kosmetyczny wykorzystuje cytrynian sodu do produkcji kremów i maści. Występuje on także w chemii domowej – jest używany w produkcji środków czyszczących.
- Cytrynian sodu wchodzi w skład mieszanek różnych suplementów stosowanych przez sportowców.
- Występuje on również naturalnie w przyrodzie, m.in. w owocach cytrusowych.
Cytrynian sodu – zastosowanie
Cytrynian sodu ma szerokie zastosowanie w przemyśle spożywczym i medycynie oraz przemyśle kosmetycznym.
W produkcji żywności cytrynian sodu jest wykorzystywany przede wszystkim jako regulator kwasowości. Ma też właściwości konserwujące żywność – hamuje powstawanie pleśni, bakterii i grzybów. Cytrynian ma też zdolność ograniczenia działań niepożądanych niektórych składników, które mogą negatywnie wpływać na jakość żywności (jest wykorzystywany jako sekwestrant).
Cytrynian sodu jest stosowany także w procesie produkcji:
- napojów bezalkoholowych (przede wszystkim napojów gazowanych i energetycznych),
- ciastkach, ciastach i deserach,
- serach topionych,
- majonezach,
- mięsnych produktach pakowanych,
- konserwach mięsnych,
- konfiturach i dżemach.
Cytrynian sodu w medycynie
Cytrynian sodu znalazł zastosowanie w urologii – jest stosowany w leczeniu kamicy nerkowej. Ma też właściwości przeczyszczające. Jest antykoagulantem: hamuje krzepliwość krwi, co ułatwia jej dalsze przetaczanie.
Ponadto jest stosowany w leczeniu:
- problemów żołądkowych (ma właściwości neutralizujące),
- zbyt wysokiego poziomu wapna we krwi.
Cytrynian sodu – właściwości chemiczne
Cytrynian sodu ma postać białego, bezzapachowego proszku lub bezbarwnych kryształków o lekko kwaśnym smaku. Jest higroskopijny (czyli ma zdolność wchłaniania wilgoci), dzięki czemu łatwo pochłania oraz łączy się z wodą. Otrzymuje się go w wyniku neutralizacji kwasu cytrynowego wodorotlenkiem lub węglanem sodu.
Cytrynian sodu jest wprowadzany na rynek w postaci bezzapachowych, białych lub przeźroczystych kryształków dobrze rozpuszczalnych w wodzie, więc trzeba przechowywać go w warunkach uniemożliwiających skroplenie.
Cytrynian sodu – szkodliwość
Cytrynian sodu jest bezpieczną substancją – dowodem na to jest fakt, że dodawany jest do produktów dla dzieci. Nie wchłania się w układzie pokarmowym i jest wydalany z moczem, więc nie zalega w organizmie. Jednak produktów z cytrynianem sodu powinny unikać osoby uczulone na kwas cytrynowy. Jest to wprawdzie bardzo rzadka alergia, niemniej dotyczy jakiegoś promila osób.
Niekiedy producenci zastępują cytrynian sodu cytrynianem potasu (E332), który wykazuje podobne właściwości. Produktów z takim zamiennikiem powinny szukać osoby, które ze względów zdrowotnych muszą ograniczać ilość dostarczanego sodu (na przykład stosujące dietę niskosodową, która wyklucza albo przynajmniej maksymalnie ogranicza żywność przetworzoną zawierającą sól i konserwanty z sodem w składzie). Produkty zawierające cytrynian sodu mogą być bezpiecznie spożywane w ciąży. Nie ma również dowodów na to, że przyczyniają się do bezpłodności.
W literaturze opisano przedawkowanie cytrynianu sodu – może skutkować alkalozą, czyli zakłóceniem równowagi kwasowo-zasadowej organizmu. Innym ryzykiem jest zwiększona utrata wapnia z organizmu, co może skutkować pojawieniem się nadmiernego skurczu mięśni i zaburzoną pracą serca. Jednak to niebezpieczeństwa, których wystąpienie jest niemal niemożliwe. Cytrynian sodu to tylko dodatek do żywności, więc przekroczenie dopuszczalnego stężenia przy rozsądnym spożyciu nie przydarzy się zdrowemu człowiekowi.