Kwas octowy to związek chemiczny należący do grupy kwasów karboksylowych. Zgodnie z klasyfikacją Komisji Nazewniczej Międzynarodowej Unii Chemii Czystej i Stosowanej (International Union of Pure and Applied Chemistry – IUPAC) jego inna nazwa to kwas etanowy. W branży spożywczej oznacza się go numerem E260.

Kwas octowy jest głównym składnikiem octu: roztwór octu zawiera kwas octowy i wodę, przy czym kwas etanowy wynosi od 5 do 20% objętości. Za ostry zapach i kwaśny smak odpowiada kwas octowy zawarty w occie. Kwas octowy powstaje w wyniku fermentacji i utleniania naturalnych węglowodanów.

Kwas octowy – najważniejsze informacje

  • Kwas octowy ma szerokie zastosowanie w przemyśle, m.in. do produkcji filmów fotograficznych i tekstyliów.
  • Kwas octowy w czystej postaci i w temperaturze pokojowej jest bezbarwną cieczą o ostrym, nieprzyjemnym, drażniącym i charakterystycznym zapachu. 
  • Ma właściwości higroskopijne, czyli pochłania wilgoć z powietrza.
  • Kwas octowy wykazuje właściwości bakteriobójcze.
  • Kwas octowy jest głównym składnikiem octu. Roztwór octu zawiera kwas octowy i wodę.
  • Właściwości octu znane są od wieków: mamy dowody na to, że już Hipokrates używał go do leczenia ran.
  • Chyba nikt nie lubi zapachu octu – odpowiada za niego właśnie kwas octowy. Stąd może zaskoczyć fakt, że kwas octowy jest używany w kosmetykach do regulowania zapachu – stanowi „przeciwwagę” dla nadmiernie słodkich zapachów.

Kwas octowy – zastosowanie

Kwas octowy jest najczęściej używany w postaci rozcieńczonej. W zależności od stężenia jego roztwory noszą różne nazwy.

  • Czysty kwas octowy (stężenie zbliżone do 100%) nazywany jest lodowatym – w wyniku krzepnięcia formują się przeźroczyste kryształy, które przypominają kryształki lodu. 
  • Roztwór o stężeniu 70–80% jest nazywany esencją octową. 
  • Ocet spożywczy, który znajduje się w niejednej kuchni, wyróżnia się stężeniem 6–10%.

Kwas octowy ma szerokie zastosowanie w przemyśle. 

  • W przemyśle farmaceutycznym jest stosowany jako miejscowy środek drażniący. 
  • W przemyśle gumowym jest wykorzystywany jako środek koagulujący (koagulacja to proces łączenia cząstek koloidowych, naturalnie występujących w stanie rozproszonym, w większe, zbite struktury, tworzące spoistą masę).
  • Jest używany do wytwarzania octanów metali, które są wykorzystywane w niektórych procesach drukarskich.
  • W stężeniach do 5% jest wykorzystywany jako herbicyd do zwalczania chwastów i niektórych traw.
  • Jest wykorzystywany jako odczynnik chemiczny do wytwarzania różnych związków chemicznych, takich jak bezwodnik octowy, ester, monomer octanu winylu, ocet. Ma zastosowanie w produkcji materiałów polimerowych.
  • Kwas octowy znalazł zastosowanie w produkcji leków – przeciwbólowych, przeciwbakteryjnych i niektórych antybiotyków.

Kwas octowy w produktach spożywczych

Kwas octowy znalazł zastosowanie w produkcji:

  • nabiału, w tym serów i serków (jego obecność umożliwia ścięcie białek mleka i oddzielenie powstałych grudek od serwatki),
  • produktów konserwowych i marynowanych,
  • sosów,
  • pieczywa,
  • wyrobów cukierniczych,
  • czekolady,
  • gotowych surówek i sałatek.

Kwas octowy a ocet

Kwas octowy i ocet nie są tym samym. Kwas octowy jest głównym składnikiem octu. Roztwór octu zawiera kwas octowy i wodę, a kwas stanowi od 5 do 20% objętości. To właśnie kwas octowy odpowiada za ostry, charakterystyczny zapach octu.

Ze względu na swoje różnorodne właściwości, ocet jest stosowany w wielu domach. Znakomicie dezynfekuje, usuwa bakterie i pleśń. Jest wykorzystywany do mycia łazienki (płytek, baterii), lodówki czy blatów kuchennych. W wielu rodzinach wygrywa z gotowymi płynami do mycia, które można kupić w sklepach.

W większości przypadków ocet do czyszczenia różnych zabrudzeń nie jest używany samodzielnie, ale jako element roztworu (np. woda z octem w stosunku 1:1 usuwa plamy z soli, która zimą jest używana do posypywania chodników).

Szkodliwość kwasu octowego

Kwas octowy używany w sposób zalecany przez producenta nie jest szkodliwy dla zdrowia. Nadmierne spożywanie może natomiast uszkodzić szkliwo zębów oraz wywołać zgagę lub niestrawność. W warunkach domowych trzeba uważać podczas stosowania kwasu octowego o stężeniu wyższym niż 10%.